هموویژیلانس و مراقبت های تزریق خون

تعریف هموویژیلانس Hemovigilance

همو به معنای خون و ویژیلانس به معنای مراقبت است و ترکیب مراقبت از خون به عنوان هموویژیلانس بکار می رود و به فعالیت هایی اطلاق می شود که در کل زنجیره انتقال خون از زمان جمع آوری خون تا زمان تزریق آن به گیرنده، به منظور جمع آوری و ارزیابی اطلاعات مربوط به وقوع عوارض ناخواسته احتمالی ناشی از تزریق خون و فرآورده های آن در افراد گیرنده انجام شده تا در صورت امکان مانع از بروز مجدد آن ها شود. در واقع هموویژیلانس به معنای مراقبت از دریافت کنندگان خون و فرآورده های خونی در مقابل عوارض ناخواسته ناشی از انتقال خون است .

هموویژیلانس یک سیستم نظارت کشوری بر سلامت خون و فرآورده های آن در تمام مراحل در زنجیره انتقال خون یعنی از زمان خونگیری از اهدا کنندگان تا پیگیری دریافت کنندگان خون و فرآورده ها گردآوری و تجزیه و تحلیل داده های مربوط به اثرات ناخواسته انتقال خون و اعلام خطر به منظور تصحیح و اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد آن ها است هم چنین ضرورت قابل ردیابی بودن خون و فرآورده ها از اهدا کننده تا دریافت کننده در بیمارستان های دولتی، خصوصی و مراکز انتقال خون توصیه شده است.

تاریخچه هموویژیلانس 

در ایران هیچگونه سیستم سازمان یافته ای در این خصوص وجود نداشته است به همین علت آمار دقیقی درباره میزان وقوع ترانسفوزیون و میزان بروز رویدادها و واکنش های ناخواسته ناشی از انتقال خون وجود ندارد. هرچند با تصویب آیین نامه کمیته های بیمارستانی پیشرفت هایی در برخی از بیمارستان ها حاصل شد ولی تا به حال گزارش عوارض ناشی از تزریق خون به درستی انجام نشده و هنوز مشکلات زیادی در این خصوص در بیمارستان ها موجود است و همچنان نیاز به یک سامانه مناسب برای ردیابی تزریق خون و گزارش عوارض احتمالی وجود دارد. اجرای فرآیندها جهت بستر سازی استقرار این سیستم از ابتدای سال 1378 در کشور آغاز شد.

دستورالعمل مراقبت قبل از تزریق خون

شامل موارد الف- ب- ج  ذیل می باشد:

الف : بررسی نمایید قبل از هر تزریق موارد زیر مهیا بوده و سپس اقدام به تحویل گرفتن خون و فرآورده از بانک خون نمایید :

1- انتخاب محل مناسب تزریق در بیمار، آماده بودن بیمار و پرستار جهت تزریق

۲- ست تزریق خون

۳- سر سوزن با سایز مناسب

۴- موجود بودن داروهایی از قبیل آنتی هیستامین-اپی نفرین

۵- محلول سدیم کلراید تزریقی

۶ -کپسول اکسیژن

۷ -دستگاه ساکشن

۸ -بررسی شود آیا طبق تجویز پزشک معالج بیمار قبل از تزریق نیاز به دریافت دارو دارد یا خیر؟

ب- تحویل گرفتن خون و فرآورده توسط بخش

1 -نحوه ارزیابی خون و فرآورده خون:

اگرکیسه خون یا فرآورده دارای هر یک از شرایط زیر باشد باید به بانک خون عودت داده شود:

• هر گونه نشت از کیسه
• رنگ غیر طبیعی(بنفش –ارغوانی و...)
• همولیز
• وجود لخته
• گذشتن تاریخ انقضاء فرآورده
• وجود کدورت
• وجود گاز در کیسه(کیسه باد کرده(
• برچسب ناسالم

 در صورت وجود هر کدام از موارد بالا،پرستار باید از تحویل گرفتن خون و فرآورده خودداری کند و با تکمیل قسمت مربوطه در فرم مشخصات خون ارسالی برای بیمار، کیسه را عودت دهد.

۲ -نوع فرآورده درخواستی

۳ -گروه خون و Rh بیمار و کیسه خون

۴ -شماره ویژه واحد اهدایی قید شده برروی کیسه خون

ج- تأیید هویت بیمار

قبل از تزریق از خود فرد، نام، نام خانوادگی و تاریخ تولد را پرسیده و مشخصات بیمار را با پرونده و فرم درخواست تکمیل شده خون مقایسه نمائید .

در صورت وجود مچ بند، مطابقت مچ بند با اطلاعات فرم درخواست خون و فرم مشخصات کیسه خون و فرآورده ارسالی از بانک خون

نکات ویژه ای که قبل از تزریق باید رعایت  شوند:

1 -هیچ نوع دارو نباید به کیسه فرآورده خون و یا ست تزریق خون اضافه گردد، چه قبل از تزریق و چه در زمان دریافت خون. محلول رینگر نیز به دلیل داشتن کلسیم که می تواند با سیترات موجود درکیسه خون ایجاد لخته کند، نباید داده شود.

محلول های دکستروز نیز باعث لیز گلبول های قرمز می شوند.

۲ -تمام فرآورده های خون باید توسط یک ست خون تزریق شود و تنها یک ست تزریق خون به هر کیسه وصل گردد. پلاکت ها باید توسط ست مخصوص فرآورده های پلاکتی تزریق شوند و در ابتدا لازم است ست با نرمال سالین شستشو شود .

از فیلترهای میکروست هم می توان برای فیلتر کردن حجم های کم کنسانتره های پلاکتی، کرایو، انعقادی و لیوفیلیزه استفاده کرد. از فیلترهای کاهنده لکوسیت، جهت جلوگیری از واکنش های تب زا وآلوایمیونیزه شدن علیه HLA استفاده می شود.

3 -دستور پزشک را به دقت کنترل کنید.

4-قبل از آغاز تزریق خون علائم حیاتی بیمار را کنترل کنید.

5-در مورد هر گونه واکنش قبلی نسبت به تزریق خون از بیمار سوال کنید.

6 -فرم رضایتنامه تزریق خون توسط بیمار یا همراه امضا شود.

7 -برگه درخواست خون را با برچسب کیسه خون مطابقت داده و نام بیمار، شماره کیسه خون، نوع گروه خونی وRh  و تاریخ انقضای خون را کنترل نمایید. کنترل موارد مذکور توسط مسئول آزمایشگاه، پرستار مسئول بیمار و یک نفر پرستار دیگر صورت گرفته و لازم است فرم مخصوص تزریق خون توسط هر دو پرستار امضا شود.

8- خون را از نظر وجود لخته مشاهده کنید، در صورت وجود لخته، خون را به بانک خون بازگردانید.

9-خون باید در یخچال در دمای کنترل شده چهار درجه سانتی گراد نگهداری شده و حداکثر مدت مجاز نگهداری خون در دمای اتاق قبل از تزریق نیم ساعت می باشد. همچنین حداکثر ظرف مدت دو ساعت باید تزریق انجام شود.

10-در صورت نیاز به گرم کردن خون از گرمکن مخصوص استفاده شود، روش هایی چون استفاده از فن کوئل و... جایز نیست.

11-دست های خود را بشوئید و از دستکش یکبار مصرف استفاده کنید.

12-وسایل لازم را بر بالین بیمار ببرید(ست خون فیلتردار، فرآورده های خونی، رابط Y شکل، سرم نرمال سالین تزریقی۹/ ۱۰ و سرسوزن با آنژیوکت ۰۸ یا باالتر و ...)

13 -توضیحات لازم را در مورد پروسیجر به بیمار بدهید.

14 -علائم واکنش آلرژیک به خون (خارش، کهیر، گرگرفتگی، تنگی نفس، تهوع، تب و ... ) را به بیمار آموزش دهید، تا در صورت بروز شما را مطلع کند.

15 -تنها مایع وریدی مجاز جهت تزریق در حین ترانسفوزیون خون، نرمال سالین می باشد.

16 -در صورت تزریق نرمال سالین همراه با خون بطورهمزمان از یک ورید از رابط Y شکل استفاده کنید.

17 -ست خون را جهت پیشگیری از لیز گلبولی باسرم نرمال سالین هواگیری نموده و به راه وریدی اصول مراقبت در ترانسفوزیون خون و هموویژیلانس وصل کنید، فیلتر محفظه قطره زن داخل خون قرار گیرد.

18- قطرات را تنظیم کنید. 1۵دقیقه اول قطرات آهسته و 10 الی 1۵ قطره در دقیقه بوده در طول این مدت بیمار را کاملا تحت نظر داشته باشید، معمولا اولین علائم حساسیت در این زمان اتفاق می افتد .

در صورت بروز هرگونه واکنش، جریان خون سریعاً قطع شده و نرمال سالین تزریق شود.

19 -در صورت عدم واکنش نسبت به خون، سرعت تزریق را بتدریج افزایش دهید.

20 -وضعیت بیمار را در طول ترانسفوزیون به دفعات کنترل نمایید.

21 -بعد از اتمام پروسیجر، برچسب شماره کیسه خون را به برگه ثبت گزارشات پرستاری الصاق نمائید.

22 -بعد از اتمام خون، مقداری سرم نرمال سالین تزریق و علام حیاتی را کنترل نمائید.

23 -اطلاعات را در پرونده بیمار با امضای دوپرستار ثبت کنید. (زمان شروع و اتمام، مقدار و نوع فرآورده، علائم حیاتی بیمار، میزان سرم تزریقی و نکات مورد ارزشیابی از قبیل تغییرات علائم حیاتی، وضعیت سلامت بیمار، وجود واکنش های حساسیتی و مداخلات پزشکی و پرستاری در این خصوص).